سخنرانی گارگین چوگاسزیان را در کنفرانسی به مناسبت یکصد و دومین سالگرد معاهده ننگین روسیه و ترکیه مسکو (16 مارس 1921) که توسط قطب ملی-دمکراتیک برگزار شد، ارائه می کنیم.
با کاوش در حافظه چند هزار ساله مردم ارمنی متوجه می‌شویم که ارمنستان تاریخی شاهد یک سری تغییرات کیفی در معماری امنیت منطقه‌ای یا ساختار بلوک نظامی-سیاسی بوده است و به‌طور دوره‌ای یکی از ارکان آن معماری می‌شود. غرب متعارف، خواه هلنیسم، به شکل روم، بیزانس یا صلیبیون باشد. از اسکندر مقدونی شروع شد، غرب در قالب یونان باستان، امپراتوری روم و بیزانس تا قرون وسطی یکی از مهمترین ارکان معماری امنیتی منطقه ما بود. و اکنون شاهد بازگشت او هستیم.
با این حال، بیایید همچنین توجه داشته باشیم که این معماری امنیتی، به معنای خاصی، بر عوامل ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک ثابت استوار است. این صفحات تکتونیکی ژئوپلیتیکی، همراه با تغییرات بیرونی، همیشه اشکال حمل و نقل و زیرساختی مربوط به دوران مورد نظر را دریافت کرده اند، خواه جاده روم باستان، جاده ابریشم، راه آهن برلین-بغداد، یا یک کمربند، یک جاده یا چین فعلی. نسخه های پروژه شمال-جنوب رقیب خود.
قفقاز، ارتفاعات ارمنی، فلات ایران و شبه جزیره آسیای صغیر یا اویکومنا ارمنی (منطقه محل سکونت) از نظر تاریخی با نام‌های مختلفی ظاهر می‌شوند و در حال حاضر تحت نام خاورمیانه بزرگ متحد شده‌اند. این منطقه در طول تاریخ و همچنین امروز محل تلاقی محورهای تقسیم کننده اوراسیا از شمال به جنوب و از شرق به غرب است که مهم ترین شاهراه های زمینی اوراسیا از آن می گذرد.
در اواخر قرون وسطی، در آغاز دوران مدرن، تقریباً 300 سال پیش، با ورود روسیه به منطقه، معماری امنیتی ترک-فارسی شکل گرفته در اینجا شروع به تغییر کرد. در سال 1723 با عهدنامه پترزبورگ روسیه و ایران، مالکیت شهرهای دربند و باکو و مناطق اطراف آن برای اولین بار به روسیه واگذار شد. در سال 1724، معاهده قسطنطنیه بین روسیه و امپراتوری عثمانی، سرزمین های ایران صفوی در ماوراء قفقاز را بین طرفین تقسیم کرد. بعداً در نتیجه جنگهای روسیه و ترکیه و روسیه و ایران قراردادهای 1813 منعقد شد. گلستان، 1828 ترکمنچا و 1878م قراردادهای برلین
این سیستم که بیش از 300 سال شکل گرفت، با پایان جنگ جهانی اول ترک خورد و در نتیجه غرب به شکل بریتانیای کبیر از کشورهای آنتانت دوباره وارد منطقه شد که باعث شد ارمنستان دولتی شود. به لطف سردارپات به دنیا آمد تا پس از 600 سال وقفه تقویت شود. اما در 1920-1921 در نتیجه تجاوز روسیه و ترکیه، ارمنستان اشغال شد و در سال 1921 طبق توافقنامه 16 مارس مسکو، این کشور تقسیم شد و تابع سیستم امنیتی جدید روسیه و ترکیه شد.
جهانی‌سازی که در نیمه دوم قرن بیستم و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در پایان قرن آغاز شد، مشکل ایجاد یک زمین حمل‌ونقل و زیرساختی “ستون فقرات” اوراسیا را ایجاد کرد که متضمن یک معماری امنیتی جدید بود. خط لوله نفت باکو-جیهان و بعد از آن خط لوله گاز آذربایجان به ترکیه، راه آهن باکو- تفلیس- قارص نیز تنها بخشی از نسخه احتمالی این «ستون فقرات» است.
تعدادی گزینه برای ایجاد این “ستون ستون فقرات” وجود دارد که آینده رقابت جهانی بین ایالات متحده و چین را تعیین می کند.
امروزه شاهد شکل گیری نظم نوین جهانی هستیم و در این شرایط معماری روسیه-ترکیه در حال فروپاشی است. و این سوال مطرح می شود که چه تنظیمات و پروژه های جدیدی ممکن است در منطقه ما ظاهر شود.
در اینجا چند پروژه معروف وجود دارد.
- 1. تورای جدید و به عنوان بخشی از آن پروژه آذربایجان غربی شامل سیونیک و دریاچه سوان و همچنین ایروان بعدی.
- پروژه شمال-جنوب روسیه با نسخه های فرعی آن.
- پروژه شمال – جنوب غربی.
- پروژه های چینی از جمله پروژه فرعی دریای خزر – خلیج فارس که در منطق آن می توان گرمایش دیپلماتیک اخیر ایران و عربستان را درک کرد.
نظم نوین جهانی مستلزم ایجاد یک زنجیره زیرساختی جدید اوراسیا در محورهای شمال-جنوب یا شرق-غرب است که از اوکراین و قفقاز جنوبی می گذرد.
این در تضاد با سلطنت کنونی روسیه و ترکیه است و به معنای فروپاشی آن و ایجاد پادشاهی جدید است.
همه اینها حکایت از این دارد که ما در آستانه زلزله های زمین ساختی نظامی- سیاسی منطقه ای هستیم که خود یک وضعیت اضطراری در منطقه ایجاد می کند و در حال ایجاد آن است.
آیا مردم ارمنستان برای این کار آماده هستند، آیا نخبگان سیاسی ما دیدگاه و پروژه خود را در این تحول آتی دارند که با آن مأموریت جدیدی در نظام اجتماعی ایجاد خواهد کرد.
باید از نیکول پاشینیان پرسید که با صحبت مداوم از دوران صلح و “گاو مقدس” شوروی 29.8 کیلومتر مربعی چقدر می توان مردم خود را بی حس کرد؟
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، همه رهبران بی‌تفاوت ارمنستان از دگم بی‌بدیل «کلید امنیت منطقه در مسکو است» پیروی کردند و نقشی بی‌اهمیت را که برخاسته از اسطوره تاریخ‌نگاری نوکر شوروی «کشتی‌های بریتانیایی» بود به غرب اختصاص دادند. به عنوان شاگردان LTP نمی توان از کوه های ارمنستان بالا رفت. که همان غرب به نمایندگی از ایالات متحده آمریکا در قرن گذشته در تمام مناطق جهان حضور یافت.
برای ساختن جدید و باثبات سیستم امنیتی و این پیش شرط غرب برای حذف روس ها از منطقه است، زیرا جنگ ارمنستان و آذربایجان فرصتی برای گسترش حضور روس ها ایجاد می کند، تعادل نظامی-سیاسی لازم است. 2020 پس از جنگ، وضعیت موجود به بهای منافع ارمنستان سقوط کرده و بدتر می شود. جدید تایید نشده است. بنابراین، پیگیری یک سناریوی باثبات غربی لزوماً مستلزم بازگرداندن وزن نظامی و سیاسی ارمنستان است. از این رو، بازدیدها و اظهارات و اقدامات عالی رتبه غربی در مواجهه با تدارکات تسلیحات هندی انجام شد.
جمهوری ارمنستان با مساحت 29.8 هزار کیلومتر مربع که از بدو تأسیس غیرقانونی بود، از همان ابتدا امکان ایجاد یک کشور ارمنی قابل دوام را غیرممکن فرض کرد. تصور یک کشور مستقل با چنین مرزهایی غیرممکن است.
در مورد به جریان انداختن پروژه ارمنستان ویلسونین، قطب ملی-دمکراتیک متهم به غیرواقعی بودن، رویاپردازی و سایر گناهان می شود، بدون اینکه بفهمد بهترین شکل دفاع حمله است.
بنابراین محاسبه ما بر اساس موارد زیر است.
نظم جهانی نوینی که امروزه شکل می گیرد، مستلزم ایجاد یک «خط لوله» زیرساختی جدید اوراسیا در محورهای شمال-جنوب یا شرق-غرب است که هم از اوکراین و هم از قفقاز جنوبی می گذرد.
این در تضاد با مسکو 1921 است. به ساختار امنیتی کنونی که توسط توافقنامه 16 مارس مسکو شکل گرفت و متضمن فروپاشی آن و ایجاد یک توافق جدید است.
برای بیرون راندن روس ها از منطقه غرب به تعادل نظامی-سیاسی نیاز دارد. این یک پیش نیاز برای ساخت جدید امنیتی با ثبات غربی است.
با این حال، کمک غرب شرط لازم برای آینده باثبات ارمنستان است، اما شرط کافی نیست. شرط کافی، تشکیل یک دولت شایسته (کارآمد) در ارمنستان با ویژگی های اخلاقی و اراده ای متناسب با هدایت کشور در شرایط اضطراری است که بتواند پتانسیل مقاومت جمعیت کشور را بسیج کند و احیای شرایط را تضمین کند. تعادل نظامی-سیاسی با توجه به چالش ها و فرصت های امنیتی جدید ایجاد شده.
گارگین چوگاسزیان
2023 16 مارس
