زابل یسائیان (1878-1943) یکی از نویسندگان برجسته ارمنی اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 بود. او که دارای جاه طلبی های ادبی بود، اما در سن 12 سالگی، با اعتماد به نفس و جسارت بدون هماهنگی قبلی، درب سربوهی دوساپ، رمان نویس باسابقه زن را زد. در جریانی که قرار بود یک برخورد گرم باشد، دوساپ هشدار داد که «نویسنده مرد می‌تواند حتی زمانی که متوسط است موفق شود، زن نمی‌تواند.» یسائیان ناامید نشد. او هم استعداد و هم اراده ای سرسخت داشت و برخلاف همه ی مشکلات، جایگاهی برجسته در تاریخ ادبیات ارمنی به دست آورد.
در میان خروجی قابل توجه یسائیان، زندگینامه خودنوشت «باغ های سیلیحدار» است. با یادآوری 12 سال اول او، این اولین قسمت از یک سریال مورد نظر بود که هرگز تکمیل نشد. یسایان قربانی پاکسازی های استالینیستی در دهه 1930 شد. با این وجود، اگرچه باریک، «باغ های سیلیحدار» در سطوح مختلف قابل توجه است. در نثر چندمنظوره و غالباً شاعرانه، روایت به گونه‌ای آشکار می‌شود که به طرز ماهرانه‌ای آن فرآیندهای تقریباً ناملموس شکل‌گیری و رشد عاطفی، روانی و فکری فردی را قابل درک کند. در پس زمینه ستم و محدودیتی که یسائیان و نسل او تجربه کرده بودند، خاطرات او حکایت از آن مراحل پیچیده شکوفایی کودکی دارد که به شکل یک زن جوان آزاده، جسور و ماجراجو آماده مقاومت و مبارزه برای زندگی رهایی یافته است.
بافت اجتماعی و ملی سال های اولیه زابل یسائیان، جامعه ارمنی قابل توجه استانبول بود که او در آنجا متولد شد. در اینجا «باغ های سیلیهدار» به طور همزمان به بازسازی انتقادی ارمنی-استانبول قبل از نسل کشی 1915 تبدیل می شود. توصیفات اهانت آمیز حقایق زشتی را از ساختار طبقاتی نادرست جامعه، نخبگان متکبر و مغرور، زندگی اجتماعی و خانگی ظالمانه آن، و در مرکز موقعیت تحت انقیاد زنان، آشکار می کند.
یکی از خواندن وحشی گری تشکیلات کلیسا که افراد سرکش را در سیاه چال های تاریک زیرزمینی دفن می کرد، به خود می نشیند. یسائیان در لحظه ای قابل توجه در توصیف واقعیت وحشتناک مدارس در جامعه ای که از نابرابری طبقاتی و فقر تحقیرآمیز غرق و فاسد شده است، می نویسد که «در سن 12 سالگی من قبلاً دنیای بیرون را از درون دنیای مدرسه می شناختم». اکانت های زیر وحشتناک و تکان دهنده هستند. در اینجا می‌توان همان دنیای داستان‌های کوتاه یروخان و همچنین داستان‌های دیکران گامساراگان، لوون پاشالیان و دیگران را که مجموعاً کیفرخواست هسته پوسیده جامعه ارامنه استانبول است، که در آن اکثریت عظیمی از دولت عثمانی و دولت عثمانی متحمل شدند، تشخیص داد. نخبگان ارمنی
باغ‌های سیلیدهار، جلدی به زبان ارمنی است، اما خواننده از داستان‌های پدر زابل و عموها و عمه‌هایش که به هر طریقی در برابر ظلم عثمانی و بی‌عدالتی اجتماعی و طبقاتی به مبارزه می‌پردازند و مقاومت می‌کنند، به وجد می‌آید. برای زابل جوان و تأثیرپذیر داستان مردانی تعریف می شود که علیه بی عدالتی قیام می کنند و برای تبدیل شدن به مبارزان آزادی به کوه می گریزند. او گزارش‌های قاچاقچیان پلبی را جذب کرد که مخالف اعطای انحصارات تنباکو توسط دولت عثمانی به شرکت‌های فرانسوی بودند، اقدامی که معیشت تولیدکنندگان محلی را از بین برد (p204-205). تصاویر تحقیر فقرای استثمار شده همراه با خاطرات الهام‌بخش زابل و عمه‌اش که همبستگی و سخاوت جمعی را از طبقات پایین‌تر دریافت می‌کنند، همبستگی و سخاوت هرگز توسط افراد بهتر گسترش نیافته است (p257). همه اینها بی شک بر خاک حاصلخیز شخصیت سرکش و سخاوتمند زابل یساییان افتاد.
خاطرات یسائیان از وضعیت اسفبار و انقیاد زنان در خانواده و جامعه محله‌اش به‌ویژه تحسین برانگیز است. مادرش در 14 سالگی مجبور به ازدواج شد، تا حدی برای فرار از توجه سربازان وحشی عثمانی. یسائیان هنوز زمان هایی را به یاد می آورد که زنان ارمنی تقریباً در خانه خود زندانی بودند و حتی اجازه رفتن به کلیسا را نداشتند. در برابر محدودیت‌هایی که رنج می‌برد و با تمایلات رادیکال خود حرکت می‌کرد، مانند بسیاری از زنان جوان در شرایط مشابه، یسایان رویای «پسر بودن، راهزن بودن، پناه بردن به کوه‌ها… مبارزه برای عدالت را در سر می‌پروراند» (ص235).
در اینجا و در سراسر، او در مطالبات حقوق زنان و نفرت از فقر، استثمار طبقاتی و ستم ملی خود را سازش ناپذیر نشان می دهد. و همانطور که او حوادث، احساسات، باغ‌های سیلیدار، جلد به زبان انگلیسی و واکنش‌ها را بازگو می‌کند، یک فمینیسم رادیکال و دموکراتیک جهانی ارائه می‌کند، فمینیسمی که آرمان رهایی زنان را به عنوان بخشی از جاه‌طلبی جمعی همه ملل و طبقات تحت ستم برای رهایی از هرگونه بی‌عدالتی تثبیت می‌کند. .
زابل یسائیان که در تقاطع سیال طبقات اجتماعی مختلف بزرگ شد، طیف قابل توجهی از برداشت های اولیه دوران کودکی را جذب کرد. خانواده و تربیت او مردان و زنانی را از سراسر طیف طبقاتی جامعه ارمنی گرد هم آورد. جزئیات این خاطرات چیزی از همزیستی، دیالکتیکی را آشکار می کند رابطه بین شکل گیری شخصیت فردی و «روح روزگار»، بین دیدگاه ها و ایده ها، بینش ها و امیدهای یک عصر و مهر شخصیت، منش و جاه طلبی فردی.
در نثری زیبا و شفاف و سرشار از جزئیات مشخص، می‌بینید که چگونه «روح عصر» از طریق شبکه پیچیده روابط شخصی بین خانواده‌ها، خانواده‌های گسترده، و جوامع محلی، و همچنین روابط بین جوامع ارمنی و ترک منتقل می‌شود و توسعه می‌یابد. . در واقع بخشی از قدرت این جلد است که دیدگاه‌ها و نگرش‌های مترقی یا ارتجاعی، در واقع تمامیت واقعیت‌های سیاسی-اجتماعی روز که آن‌قدر درخشان بازتولید می‌کند، به‌شدت به‌عنوان لحظات تجربه شخصی و شخصی صمیمی و عاطفی ظاهر می‌شوند.
روزگار ما یک قرن بعد با امیدی اندک روشن شده است. اما همانطور که نجیب محفوظ به ما یادآوری می کند «ناامیدی توهین به آینده است»، یعنی توهین به فرزندان و نوه هایمان. میراث ادبی یسائیان می تواند به مبارزه با ناامیدی کمک کند، می تواند به ما کمک کند استوار بایستیم و به آینده ای ایمان داشته باشیم که توسط نخبگان امروزی که فرزندان و از نوع نخبگانی هستند که در «باغ های سلیحدار» مورد انتقاد قرار گرفته اند، بسیار در معرض خطر قرار گرفته است.
ادی آرناودیان
